Toelichting en overwegingen bij ASAT en ALAT

Aspartaat aminotransferase (ASAT) en alanine aminotransferase (ALAT) komen voor in het cytosol van de cel van praktisch alle organen. ALAT komt in hogere concentratie dan ASAT voor in het levercel cytoplasma. ASAT komt ook in hoge concentratie voor in de mitochondriën (mAST) in levercellen, in de nieren en in hart- en skeletspieren of in erythrocyten (tot 10 x hoger dan ALAT). De bloedspiegel van ASAT en ALAT of hun verhouding is dus niet alleen orgaanafhankelijk, maar tevens van de mate van celschade (diffuus lekkend of volledig ten gronde gaan) en van het tijdsbeloop.

 

Door chronische leverschade ten gevolge van alcoholmisbruik gebruik kan een verhoging van ASAT en ALAT ontstaan. De leverschade begint met leververvetting maar kan via fibrosering overgaan in levercirrhose. Bij 90% van personen die meer dan 60 g/dag drinken ontstaat na enige tijd steatosis, die in zijn eenvoudige vorm na 4 tot 6 weken abstinentie verdwijnen kan met herstel van normale enzymwaarden (O’Shea, 2010). Andere vormen van steatose (non-alcohol fatty liver disease NAFLD) en de daaruit voort kunnen komende non-alcoholic steatotic hepatitis (NASH) kunnen tot vergelijkbare verhogingen van biomarkers leiden als alcoholische leverziekten (ALD). Circa 3% van alle Nederlandse volwassenen heeft NASH (Nederlandse Vereniging Hepatologie website, 2019). NAFLD gaat vaak samen met insuline resistentie.

 

NAFLD of metabool syndroom en obesitas, hepatitis B of C, alcohol of geneesmiddelen gebruik en hemochromatose worden genoemd als meest voorkomende oorzaak van hypertransaminasemie tot 5 maal bovengrens normaal in de algemene populatie (Al-Busafi, 2013). Verhogingen kleiner dan 1 ½ tot 2 maal de bovengrens van normaal hebben vele oorzaken en daardoor een beperkte diagnostische waarde (Oldenburg, 1999; Kwo, 2017). Bij milde levercelschade zoals een ontsteking wordt een ASAT/ALAT-verhouding gevonden < 1 door het diffuus lekken van cellen. Echter bij afsterven van levercellen (necrose) komt veel mASAT vrij en wordt de ASAT/ALAT-ratio > 1 of zelfs > 2.

 

Verhoogde waarden (>2 bovengrens) voor ALAT en/of ASAT worden gezien bij een groot scala aan lever en galwegziekten, virusinfecties, pancreatitis, nierpathologie, hemochromatose, autoimmuunziekten, coeliakie, schildklieraandoeningen, sommige geneesmiddelen en levertoxische xenobiotica. Bij hart en skeletspieraandoeningen zien we een sterke, respectievelijk een matige ASAT-verhoging (onder andere Kasarala, 2016; Kwo, 2016; Gomar, 2014). Bij DM type 2 wordt in circa een kwart van de populatie verhoogde ALAT-waarden gezien (Giandalia, 2017, respectievelijk Abro, 2018).

 

Een ASAT/ALAT-ratio > 1,5 of zelfs tussen 2,0 en 3,0 werd gezien als aanwijzing voor alcoholische leverziekten (ALD). Momenteel wordt aangenomen dat een verhoogde ASAT/ALAT-ratio vooral wijst op de aanwezigheid van ernstige leverschade (cirrose) zonder duidelijkheid over de etiologie (Nyblom, 2004; Botros, 2016). Daarom kan verhoogde ASAT/ALAT-ratio niet gebruikt worden als aanwijzing voor recent of nog aanwezig overmatig alcohol gebruik (Gough, 2015).

 

Overwegingen ASAT en ALAT

Een > 2 x bovengrens verhoogde ASAT en ALAT of een ratio ASAT/ALAT > 1,5 kan duiden op aanwezige, ernstige alcohol gerelateerde leverschade, maar past ook bij ziektebeelden als NAFLD en NASH, obesitas, hart en skeletspier aandoeningen of hepatitis van virale of toxische oorsprong.

Bepaling van ASAT, ALAT of hun verhouding is niet specifiek en onvoldoende gevoelig in het laboratoriumonderzoek naar overmatig alcoholgebruik. ASAT en ALT leveren geen toegevoegde waarde naast het gebruik van CDT en GGT. De AUC-waarden voor de meest relevante studies schommelen tussen circa 0,6 en 0,7. ALAT scoort nog slechter dan ASAT, hetgeen ook wijst op aanwezigheid van ernstige leverschade als oorzaak in plaats van matig schade door alcoholgebruik in de beschouwde studies.

 

Concluderend voor ASAT en ALAT

ASAT en ALT leveren geen toegevoegde waarde naast het gebruik van CDT en GGT, zoals blijkt uit de meest relevante studies vanaf 2011. De AUC-waarden van ASAT en ALAT schommelen tussen circa 0,6 en 0,7. Zie tabel 1.