Implementatieplan

Inleiding

Richtlijnen die ontwikkeld en verspreid zijn (disseminatie), vinden meestal niet vanzelf hun weg naar de dagelijkse praktijk. Het enkel verspreiden van de richtlijn met aanbevelingen volstaat over het algemeen niet om de toepassing van de richtlijn in de dagelijkse praktijk te garanderen. Dit disseminatie- en implementatieplan staat stil bij de hulpmiddelen die hiervoor beschikbaar zijn en welke acties hiervoor ondernomen kunnen worden, zowel door de wetenschappelijke vereniging, de zorgprofessionals zelf en de medisch-specialistische instellingen.

Een eerste belangrijke stap die de toepassing van de richtlijn bevorderd, is tijdens de ontwikkeling reeds rekening te houden met de implementeerbaarheid van de richtlijn (aanbevelingen). Om als zorgprofessional volgens de richtlijn te kunnen werken, is het noodzakelijk dat de aanbevelingen helder omschreven zijn en geen ruimte laten voor interpretatieverschillen. Daarnaast is een richtlijn makkelijker toepasbaar indien de werkgroep rekening houdt met de dagelijkse praktijk waarin de zorgprofessional werkzaam is.

In het geval van kleinere, gespecialiseerde medisch-specialistische zorgaanbieders betekent dit dat de aanbevelingen aan de lokale situatie kunnen worden aangepast. Sommige zaken zijn echter bij wet geregeld en daar kunnen deze zorgaanbieders niet van afwijken. Dit geldt bijvoorbeeld voor het volgen van de KNMG-meldcode en de verplichtingen die voortvloeien uit het Besluit meldcode.

Tot slot heeft de werkgroep ten behoeve van de verspreiding en implementatie van de richtlijn enkele hulpmiddelen ontwikkeld. Dit zijn:

stroomschema’s die de aanbevelingen en de samenhang ertussen inzichtelijk maken;
voorbeeldprotocol letselfotografie;
zakkaart met signalen van ouderenmishandeling;
casuïstiek ter illustratie van de problematiek ouderenmishandeling en aanpak ervan;
voorbeelden van signalering en screening in diverse instellingen;
PowerPointpresentatie van de richtlijn op hoofdpunten;
indicatoren;
lekensamenvatting van de richtlijn.

Verspreiding van de richtlijn en bijbehorende hulpmiddelen

Het verspreiden van de richtlijn en bijbehorende hulpmiddelen onder de doelgroepen is een tweede belangrijke stap voor succesvolle implementatie van de richtlijn. Het doel is dat alle zorgprofessionals en instellingen betrokken bij de zorg voor de oudere patiënt weten dat de richtlijn bestaat en kennisnemen van de inhoud. Dit geldt ook voor de bijbehorende hulpmiddelen.

De richtlijn Vermoeden van Ouderenmishandeling en bijbehorende hulpmiddelen worden daarom via diverse kanalen en op diverse manieren onder de aandacht gebracht:

Het versturen van een nieuwsbericht over de richtlijn aan de (leden van de) betrokken wetenschappelijke, beroeps-, patiëntenverenigingen en overige belanghebbende partijen.
Het plaatsen van een link naar de richtlijn in de richtlijnendatabase op de website(s) van de betrokken wetenschappelijke, beroeps-, en patiëntenverenigingen, samen met het nieuwsbericht.
Het publiceren van de richtlijn (of samenvatting ervan) in een vakblad en nieuwsbrief.
Het publiceren van de richtlijn (of samenvatting ervan) in het verenigingsblad(en).
Het presenteren van de richtlijn op de ledenvergadering, wetenschappelijke dagen, en/of conferenties.
Het opnemen van de richtlijn in de richtlijnendatabase van de Federatie van Medisch Specialisten met bijbehorend notificatiebericht.
Het breder uitzetten van een nieuwsbericht (bij nieuwswaardige, grote of belangrijke onderwerpen), eventueel in overleg met de afdeling communicatie van de Federatie. Dit bericht kan eventueel begeleid worden door een interview/podcast met de richtlijnvoorzitter.

Implementatie van de richtlijn in de dagelijkse praktijk

Bij het implementeren van de nieuwe richtlijn is het van groot belang dat betrokkenen voldoende worden geïnformeerd over de inhoud, duidelijk gemaakt wordt wat er nieuw is en/of wijzigt ten opzichte van de huidige werksituatie, wat de meerwaarde van de richtlijn is en hoe de aanbevelingen in de werkpraktijk in te passen. Dit is zowel een verantwoordelijkheid van de zorgprofessionals, maatschap en/of afdeling als van de medisch-specialistische instelling. Niet alle aanbevelingen kunnen door de zorgprofessionals alleen geïmplementeerd worden.

De werkgroep stelt de volgende activiteiten voor ter bevordering van de implementatie op de werkvloer:

Bespreken en presenteren van de richtlijnaanbevelingen tijdens afdelingsoverleggen. Richtlijnbesprekingen dan wel referaten (maatschap, afdeling) bij voorkeur samen met de KNMG-meldcode.
Integreren van de signaleringsvraag Vermoeden van ouderenmishandeling in het (elektronisch) patientendossier (bestuur medisch-specialistische instelling).
Ontwikkelen en implementeren beleid Ouderenmishandeling in de instelling (bestuur medisch-specialistische instelling).
Aanstellen van coördinerend functionaris voor ouderenmishandeling (indien functionaris huiselijk geweld reeds aanwezig: bevoegdheid van deze functionaris uitbreiden naar ouderenmishandeling) (bestuur medisch specialistische instelling). In het geval van kleinere, gespecialiseerde zorgaanbieders in het medisch-specialistische domein kan dit als taak/verantwoordelijkheid aan bij een van de medewerkers belegd worden, uiteraard mits ter zake kundig.
Trainen (eventueel door e-learning) van medewerkers op het gebied van ouderenmishandeling en hoe te handelen (bestuur medisch-specialistische instelling en zorgprofessionals).
Regelmatige evaluatie van de implementatievoortgang en navolging van de richtlijn door bijvoorbeeld medical audits (maatschap, afdeling).

Implementatietabel

De richtlijn bevat een groot aantal aanbevelingen. Bovenstaande activiteiten komen deels terug in deze aanbevelingen maar niet allemaal. Om tot implementatie van al deze aanbevelingen te komen heeft de werkgroep per aanbeveling aangegeven wat de bevorderende en belemmerende factoren zijn, welke partijen een rol spelen bij de implementatie (dan wel het wegnemen van de belemmerende factoren) en op welke termijn de aanbevelingen in de praktijk geïmplementeerd kunnen zijn (zie dissiminatie -en implementatietabel).

Lokaal en overig

Lokaal kan nog de volgende actie, die de toepassing van de richtlijn ten goede komt, ondernomen worden: het gebruiken van de app “Info delen”. Deze app geeft de regels voor informatie-uitwisseling tussen hulp- en zorgverleners en Veilig Thuis bij een vermoeden van ouderenmishandeling, huiselijk geweld en kindermishandeling op overzichtelijke wijze weer.

Daarnaast zal de werkgroep erop toezien dat kennislacunes, onderzoeksthema’s en vragen die voor verdere onderbouwing van de richtlijn noodzakelijk zijn terecht komen bij de wetenschappelijke vereniging, verschillende subsidiegevers en beleidsmakers. De hoogste prioriteit heeft de ontwikkeling dan wel validatie van een screeningsinstrument.

Ook zal de werkgroep ervoor pleiten dat de Meldcode-app aangevuld wordt met een onderdeel ouderenmishandeling.

Disseminatie-activiteiten

Te ondernemen acties voor disseminatie	Verantwoordelijke(n) voor acties	Tijdspad voor disseminatie: <1 maand, 1 tot 3 maanden of 4 tot 12 maanden	Opmerkingen
Richtlijn aanmelden bij Richtlijnendatabase	Adviseur Kennisinstituut	<1 maand	Na autorisatie
PowerPointpresentatie opstellen/finaliseren	Voorzitter richtlijn	Na autorisatie	1e versie gereed; deze aanpassen op basis van eindversie richtlijn
Artikel MC of NTvG schrijven	Voorzitter en adviseur	Tijdens autorisatiefase	In overleg met NVKG
Bericht voor nieuwsbrief en/of vakblad WV’s en BV’s opstellen	Werkgroepleden en bureaus WV’s/BV’s	Tijdens autorisatiefase
Nieuwsbericht, notificatiebericht opstellen	Adviseur met afdeling communicatie	Tijdens autorisatiefase
Presenteren op ALV/jaarlijks congres	Betrokken WV’s	<12 mnd	Voor data neem contact op met de betreffende WV

Implementatie-activiteiten

Module 1

Aanbeveling	Nodig	Verwacht effect op kosten	Implementatie-activiteiten	Verantwoordelijk voor acties	Tijdspad	Opmerkingen
Module 1: Achtergrond ouderenmishandeling
Uitgangsvraag: Wat is de definitie van ouderenmishandeling?
1. Neem als professional in de medisch-specialistische zorg bij een vermoeden van ouderenmishandeling de biologische leeftijd meer in ogenschouw dan de kalenderleeftijd.	Kennis relevantie biologische leeftijd in zake ouderenmishandeling	Kosten ontwikkeling scholing/ inkopen e-learning	Aan bod laten komen in scholing in medisch specialistische instelling (e-learning, workshops)	Zorgprofessional/ bestuur medisch- specialistische zorginstelling	<2 jaar
Uitgangsvraag: Wat zijn de risicofactoren op ouderenmishandeling?
2. Wees u als professional in de medisch-specialistische zorg zich ervan bewust dat risicofactoren op het ontstaan van ouderenmishandeling zowel bij het vermoedelijk slachtoffer, de vermoedelijk pleger dan wel in relatie- en omgevingsfactoren kunnen worden gevonden.	Kennis risicofactoren ouderenmishandeling	Kosten ontwikkeling scholing/ inkopen e-learning	Aan bod laten komen in scholing in medisch specialistische instelling (e-learning, workshops)	Zorgprofessional/ bestuur medisch-specialistische zorginstelling	<2 jaar	Eventueel de bestaande training over kindermishandeling uitbreiden met ouderen-mishandeling

Module 2

Aanbeveling	Nodig	Verwacht effect op kosten	Implementatie-activiteiten	Verantwoordelijk voor acties	Tijdspad	Opmerkingen
Module 2: Diagnostiek bij ouderenmishandeling
Uitgangsvraag: Welke signalen en vragen zijn van belang bij de diagnostiek bij een vermoeden van ouderenmishandeling?
1. Wees als professional in de medisch-specialistische zorg op de hoogte van mogelijke aanwijzingen (risicofactoren, signalen, gevolgen) voor ouderenmishandeling.	Deskundigheids-bevordering	Kosten ontwikkeling scholing/ inkopen e-learning	Aan bod laten komen in scholing in medisch- specialistische instelling (e-learning, workshops)	Zorgprofessional/ bestuur medisch specialistische zorginstelling	<2 jaar	Bestaande training kinder-mishandeling uitbreiden, dan wel aanpassen met ouderen-mishandeling
2. Wees als professional in de medisch-specialistische zorg alert op signalen van psychische mishandeling aangezien deze vorm van ouderenmishandeling vaak lastig te detecteren is door het ontbreken van fysieke uitingsvormen.
3. Wees als professional in de medisch-specialistische zorg alert op financieel misbruik bij het ontbreken van medisch noodzakelijke (hulp)middelen.
4. Bevraag als professional in de medisch-specialistische zorg bij een vermoeden op verwaarlozing de mantelzorger over zijn kennis omtrent de benodigde zorg voor de oudere en hoe adequaat deze zorg is vormgegeven.
5. Wees als professional in de medisch- specialistische zorg alert op signalen van overbelasting en ontsporing van de mantelzorger.	Deskundigheids-bevordering	Nee	Aan bod laten komen in scholing in medisch- specialistische instelling (e-learning, workshops)	Zorgprofessional	<2 jaar

Aanbeveling	Nodig	Verwacht effect op kosten	Implementatie-activiteiten		Verantwoordelijk voor acties		Tijdspad	Opmerkingen
Uitgangsvraag: Welke letsel gerelateerde kenmerken zijn bij ouderen geassocieerd met toegebracht letsel?
1. Weeg de locatie, grootte, patroon en ontstaanswijze mee in de beoordeling van het letsel.	Deskundigheids-bevordering	Geen	Aan bod laten komen in scholing in medisch specialistische instelling (e-learning, workshops)		Zorgprofessional/ bestuur medisch- specialistische zorginstelling		<2 jaar
2. Maak eventueel gebruik van de kennis van een radioloog en/of dermatoloog bij de beoordeling van letsel.	Toegang/ beschikbaarheid van deze disciplines voor advies	Beperkt effect: toename consult-vragen dermatoloog/ toename vraag-stellingen aan radioloog	Bespreking richtlijn in medisch stafbestuur
Uitgangsvraag: Wat is de handelswijze van beoordeling en verslaglegging bij letsel bij een vermoeden van ouderenmishandeling?
1. Voer letselbeoordeling systematisch uit volgens de trias beschrijf-typeer-interpreteer op objectieve en feitelijke wijze, en voeg op indicatie top-teen onderzoek toe. Beschrijf het letsel systematisch in het (elektronisch) patientendossier; maak daarbij gebruik van het acroniem PROVOKE. Vul de letselbeoordeling en beschrijving in het (elektronisch) patientendossier eventueel aan met letselfotografie, mits de patiënt of diens wettelijk vertegenwoordiger hier toestemming voor geeft.	Deskundigheids-bevordering Logistieke organisatie fotografie	Kosten ontwikkeling scholing / Inkopen e-learning		Aan bod laten komen inscholing in medisch specialistische instelling (e-learning, workshops)		Zorgprofessional/ bestuur medisch- specialistische zorginstelling	<2 jaar
2. Maak bij letselfotografie bij voorkeur geen gebruik van een smartphone, maar van daartoe bedoelde en beveiligde apparatuur. Als de foto voor intercollegiaal overleg is bedoeld, moet deze niet tot de persoon herleidbaar, dus geanonimiseerd, zijn.	Toegang/ Beschikbaarheid fotocamera	Kosten scholing uitvoer fotografie, aanschaf fotoapparatuur en veilige opslagmogelijkheden		1/ Indien nog niet aanwezig aanschaf van fotocamera 2/ Ontwikkeling van protocol letselfotografie (als onderdeel beleid Ouderenmishandeling)		Zorgprofessional/ bestuur medisch -specialistische zorginstelling/ ICT-afdeling/ afdeling inkoop/ audiovisuele dienst	1 tot 3 jaar	Zorg dat duidelijk is waar de fotocamera is opgeborgen en wie toegang heeft tot de opberg-locatie alsook een geschikte opslagplek voor de foto’s.
3. Zorg voor een geschikte fotocamera en een letselfotografieprotocol binnen de medisch- specialistische zorginstelling		Eventueel aanschaf fotocamera					1 tot 3 jaar
4. Het verdient de voorkeur verplicht wetenschappelijk onderwijs inzake ouderenmishandeling te ontwikkelen voor zorgprofessionals in het medisch-specialistische domein die betrokken zijn bij de zorg en behandeling van de oudere patient (al dan niet in opleiding).	Motivatie om opleidingen aan te passen	Ja; in verband met lokaal te ontwikkelen onderwijs-producten en implementatie binnen de opleidingen		Nascholing en randvoorwaarden registreren in accreditatiesysteem, beroeps-registratie WV Aanpassingen opleidingseisen		Weten-schappelijke verenigingen, betrokken afdelingen / maatschappen in zorginstelling en instellingsbestuur	5 jaar	Nagaan in hoeverre gebruik gemaakt kan worden van materiaal van bestaande infrastructuur kinder-mishandeling

Module 3

Aanbeveling	Nodig	Verwacht effect op kosten	Implementatie-activiteiten	Verantwoordelijk voor acties	Tijdspad	Opmerkingen
Module 3: Screening op ouderenmishandeling
Uitgangsvraag: Welke (gevalideerde) screeningsmethoden ter signalering en detectie van ouderenmishandeling in het medisch-specialistisch domein zijn er nationaal en internationaal ontwikkeld en beschikbaar voor de Nederlandse situatie?
1. Stel uzelf als professional in de medisch-specialistische zorg bij alle ouderen van 70 jaar of ouder bij opname of intake onderstaande vraag: “Bestaat er een ‘niet-pluis’ gevoel of vermoeden op ouderenmishandeling?”	Wegnemen van eventuele weerstand tegen extra screening; in routine / werkwijze inbouwen	Kosten ontwikkeling scholing/ inkopen e-learning	Aan bod laten komen in scholing in medisch specialistische instelling (e-learning, workshops)	Zorgprofessional/ bestuur medisch specialistische zorginstelling	<2 jaar SEH en <5 jaar instellings-breed	Uitdragen van belang van tijdige herkenning van ouderen-mishandeling en steun van instellingsbestuur hierin. Het risico van het hanteren van een tijdspad van 5 jaar is dat de richtlijn op zijn laatst na 5j wordt herzien en dat de signalering achter blijft lopen op de richtlijn.
2. Integreer als medisch-specialistische zorginstelling de signaleringsvraag in het (elektronisch) patiëntendossier om dossiervoering te faciliteren.	Wegnemen van eventuele weerstand tegen extra screening; in routine/ werkwijzen inbouwen	Eenmalig, ICT-aanpassing*	Aan bod laten komen in scholing in medisch specialistische instelling (e-learning, workshops)	Zorgprofessional/ bestuur medisch- specialistische zorginstelling	<2 jaar	De werkgroep beseft dat dit een strakke deadline is, maar deze is bepaald vanwege wettelijke kaders waaraan de instellingen dienen te voldoen

Module 4

Aanbeveling	Nodig	Verwacht effect op kosten	Implementatie-activiteiten	Verantwoordelijk voor acties		Tijdspad	Opmerkingen
Module 4: Zorgplicht, beroepsgeheim en melden: zorgvuldig handelen
Uitgangsvraag: Wat is de relevante wet- en regelgeving voor de professional bij (een vermoeden van) ouderenmishandeling? Welke wet- en regelgeving spelen een rol wanneer er sprake is van een conflict van plichten? Welke wet- en regelgeving spelen een rol betreffende de dossiervoering? Hoe ziet de regievoering eruit inzake vermoeden van ouderenmishandeling?
1. Volg als zorgprofessional en medisch-specialistische zorginstelling bij een vermoeden van ouderenmishandeling het stappenplan van de KNMG-meldcode kindermishandeling en huiselijk geweld.	Deskundigheids-bevordering	Geen	Aan bod laten komen in scholing in medisch specialistische instelling (e-learning, workshops)		Zorgprofessional/ bestuur medisch- specialistische zorginstelling	<1 jaar
2. Voer als zorgprofessional naast de kindcheck tevens de mantelzorgverleningscheck uit.	Deskundigheids-bevordering	Geen				1 tot 3 jaar	Ter zijner tijd toevoegen aan de KNMG-meldcode kindermishandeling en huiselijk geweld
3. Maak als medisch-specialistische zorginstelling lokaal deskundigheidsbevordering van zorgprofessionals ten aanzien van wet- en regelgeving, dossiervoering en communicatie op het gebied van ouderenmishandeling beschikbaar.	Deskundigheids-bevordering	Kosten ontwikkeling/ aanschaf informatie-materiaal/ opleidings-materiaal	Aandachts- functionaris ouderenmishandeling aanstellen Aan bod laten komen in scholing in medisch specialistische instelling (e-learning, workshops)		Zorgprofessional/bestuur medisch- specialistische zorginstelling	1 tot 3 jaar
4. Vraag aan een collega, een vertrouwensarts van Veilig Thuis (conform de Meldcode) en/of een jurist van de instelling of de KNMG om (geanonimiseerd) mee te denken hoe te handelen bij een conflict van plichten in geval van vermoeden van ouderenmishandeling.	Zorgprofessionals vinden het normaal te overleggen met collegae.	Kosten juridische ondersteuning	Uitleggen wat jurist, VT voor zorgverleners kan betekenen, al dan niet als onderdeel van training; indien aandachts-functionaris aanwezig, bestaan en doel van deze functionaris toelichten		Zorgprofessional/ bestuur medisch- specialistische zorginstelling	<1 jaar
5. Zorg als medisch-specialistische zorginstelling ervoor dat het (elektronisch) patiëntendossier zo ingericht is om bij een vermoeden van ouderenmishandeling conform de KNMG-meldcode kindermishandeling en huiselijk geweld dossier te voeren.	Logistieke organisatie/ICT is hierop aangepast	ICT	Inrichten EPD*		Zorgprofessional/ bestuur medisch- specialistische zorginstelling	<1 jaar	Dit zou al het geval moeten zijn in verband met volgen KNMG-meldcode onderdeel kindermishandeling
6. Zorg als zorgprofessional bij een vermoeden van ouderenmishandeling voor een gestructureerde dossiervoering en handel daarbij conform de KNMG-meldcode kindermishandeling en huiselijk geweld.	Deskundigheids-bevordering	Geen	Handelingsprotocol opstellen		Zorgprofessional	<1 jaar
7. Maak als melder afspraken wie regievoerder wordt van het veiligheidsplan na overleg met of interventies van Veilig Thuis.	Niet van toepassing	Geen	Niet van toepassing		Zorgprofessional	<1 jaar
8. Breng als medisch specialistische zorginstelling op regionaal niveau de sociale kaart en ketenzorg omtrent ouderenmishandeling in kaart en maak samenwerkingsafspraken.	Maak gebruik van eventuele bestaande kaart voor huiselijk geweld en kindermishandeling;werk samen met andere instellingen in de regio	Nee	Opstellen samenwerkings-afspraken met ketenpartners		Zorgprofessional/ bestuur medisch- specialistische zorginstelling	3 tot 5 jaar	Kijk wat hier geregeld is voor kindermishandeling en hoe dat bij ouderen-mishandeling is te realiseren
9. Zorg als medisch-specialistische zorginstelling ervoor dat er beleid is over regievoering bij een vermoeden van ouderenmishandeling, en beleg de regie zo nodig bij een specifieke functionaris.	Afspraken ten aanzien van regievoering ouderen-mishandeling, evt aanstellen aandachts-functionaris ouderen-mishandeling	Kosten aanstelling aandachts-functionaris	Aandachtsfunctionaris ouderenmishandeling aanstellen		Bestuur medisch- specialistische zorginstelling	<1 jaar	De aanstelling van een aparte aandachtsfunctionaris ouderenmishandeling zal niet altijd tot de mogelijkheden behoren in kleine, gespecialiseerde medisch-specialistische organisaties. Voorstel is dat de organisatie dan de vrijheid heeft om deze functie naar eigen inzicht in te vullen, liefst als aandachtsfunctionaris ouderen-mishandeling danwel bijvoorbeeld in de vorm van een ter zake kundige kwaliteitsfunctionaris.
10. Bespreek als zorgprofessional je zorg over veiligheid van de oudere zo concreet mogelijk met de patiënt (of diens wettelijke vertegenwoordiger) en benadruk hierbij het gezamenlijke doel, namelijk hulp verlenen en zorgen dat de mishandeling stopt.	Deskundigheids-bevordering / communicatie-vaardigheden	Nee	Aan bod laten komen in scholing in medisch specialistische instelling (e-learning, workshops)		Zorgprofessional	<1 jaar
11. Schakel bij een gesprek aangaande vermoedelijke ouderenmishandeling een professionele tolk in bij de aanwezigheid van een taalbarrière.	Professionele tolk	Ja, tolkkosten	Duidelijk maken in instellingsbeleid, of beleid over ouderenmishandeling dat inschakelen tolk mogelijk is		Bestuur medisch- specialistische zorginstelling, ziektekosten-verzekeraars	<1 jaar
12. Geef bij ontslag in de overdracht van de patiënt de (potentiële) signalen van ouderenmishandeling door binnen de daarvoor geldende wettelijke kaders.	Deskundigheids-bevordering	Niet van toepassing	Handelingsprotocol		Zorgprofessional	<1 jaar

Module 5

Aanbeveling	Nodig	Verwacht effect op kosten	Implementatie-activiteiten	Verantwoordelijk voor acties	Tijdspad	Opmerkingen
Module 5: Organisatie van zorg
Welke aspecten zijn randvoorwaardelijk voor het verlenen van de zorg in de tweede lijn aan patiënten met een vermoeden van ouderenmishandeling?
1. De zorgprofessionals en medisch-specialistische zorginstelling zijn bekend met interne en regionale afspraken rondom signalering en aanpak van (een vermoeden van) ouderenmishandeling.	Deskundigheids-bevordering	Nee	Aan bod laten komen in scholing in medisch specialistische instelling (e-learning, workshops)	Zorgprofessional/ bestuur medisch- specialistische zorginstelling	<1 jaar
2. De medisch-specialistische zorg-instelling beschikt over een handelingsprotocol ouderenmishandeling. Uitgangspunt daarbij is de KNMG-meldcode kindermishandeling en huiselijk geweld.	Handelingsprotocol	Nee	Opstellen handelingsprotocol	Zorgprofessional en instellingsbestuur	<1 jaar
3. De medisch-specialistische zorginstelling ondersteunt deskundigheidsbevordering over ouderenmishandeling en de stappen van de KNMG-meldcode kindermishandeling en huiselijk geweld.	Budget; instelling en professionals zijn gevoelde verantwoordelijk-heid	Geen	Ontwikkelen/inkopen scholing	Instellingsbestuur	<2 jaar
4. De medisch-specialistische zorginstelling richt het (elektronisch) patiëntendossier in om ondersteuning te bieden bij de signalering en documentatie van (een vermoeden van) ouderenmishandeling.	Inrichting (E)PD signalering en documentatie van ouderen-mishandeling.	Ja, ICT kosten	Inrichten/aanpassen EPD*	Bestuur medisch- specialistische zorginstelling / ICT-afdeling	<2 jaar	De werkgroep beseft dat dit een strakke deadline is, maar deze is bepaald vanwege wettelijke kaders waaraan de instellingen dienen te voldoen
5. De medisch-specialistische zorginstelling en de zorgprofessionals richten een multidisciplinair team ouderenmishandeling op om de coördinatie rondom protocollen en afspraken ten aanzien van ouderenmishandeling te beheren.	Budget; instelling en professionals zijn overtuigd van nut en noodzaak;	Ja	Als onderdeel opnemen in het beleid Ouderenmishandeling; aan de orde laten komen in training dat dit team aanwezig is en wat de taken van dit team zijn; verantwoordelijke aanwijzen voor uitvoering	Bestuur medisch specialistische zorginstelling/ zorgprofessional	<2 jaar	NB Een aantal van bovenstaande zaken zullen lastiger te implementeren zijn in kleine, gespecialiseerde medisch-specialistische organisaties. Zo zal daar niet altijd een klinisch geriater/ maatschappelijk werkster, etc. werkzaam zijn. Ook de aanstelling van een aparte aandachts-functionaris ouderenmishandeling niet altijd tot de mogelijkheden behoren. Voorstel is dat de organisatie dan de vrijheid heeft om het multidisciplinair team naar eigen inzicht samen te stellen waarbij de aanwezigheid van een medisch specialist een minimale vereiste is naast een centraal coordinerende persoon, liefst een aandachtsfunctionaris ouderenmishandeling danwel bijvoorbeeld een ter zake kundige kwaliteitsfunctionaris.
6. De medisch-specialistische zorginstelling stelt een centraal coördinerend persoon, zoals een aandachtsfunctionaris, aan als spil van het multidisciplinaire team ouderenmishandeling alsook als centraal coördinerend persoon instellingsbreed.	Budget; instelling en professionals zijn overtuigd van nut en noodzaak; budget	Ja	Als onderdeel opnemen in het beleid Ouderen-mishandeling	Bestuur medisch- specialistische zorginstelling	<2 jaar	De aanstelling van een aparte aandachtsfunctionaris ouderenmishandeling zal niet altijd tot de mogelijkheden behoren in kleine, gespecialiseerde medisch-specialistische organisaties. Voorstel is dat de organisatie dan de vrijheid heeft om deze functie naar eigen inzicht in te vullen, liefst als aandachtsfunctionaris ouderenmishandeling danwel bijvoorbeeld in de vorm vaneen ter zake kundige kwaliteitsfunctionaris.
7. De zorgprofessionals van het multidisciplinaire team ouderenmishandeling organiseren periodiek een (anonieme) casuïstiekbespreking ouderenmishandeling, bij voorkeur samen met een vertrouwensarts van Veilig Thuis.	Tijd	Ja	Als onderdeel opnemen in het beleid Ouderenmishandeling	Zorgprofessional en aandachts-functionaris ouderen-mishandeling	<2 jaar
8. De patiënt bij wie sprake is van (een vermoeden van) ouderenmishandeling wordt bij ontslag door de zorgprofessional aan de verantwoordelijk behandelaar buiten de medisch-specialistische zorginstelling te worden overgedragen binnen de daarvoor geldende wettelijke kaders.	Deskundigheids-bevordering	Nee	Contact ketenpartners, aan laten sluiten bij casuïstiek besprekingen Aan bod laten komen in scholing in medisch specialistische instelling (e-learning, workshops)	Zorgprofessional	<1 jaar

* De NIV acht de aanbevelingen omtrent het herinrichten van het EPD niet realistisch; zij tekent aan dat deze aanbevelingen buiten de invloedsfeer van de internist ligt.