Literatuurstudie risicofactoren en belemmeringen werkhervatting

Literatuurstudie naar risicofactoren en belemmeringen ten aanzien van de werkhervatting van hartpatiënten

Angelique E. de Rijk & Twan M.W. van Stipdonk 2011

Hier wordt een overzicht gegeven van de risicofactoren en belemmeringen zoals die uit de literatuurstudie naar voren zijn gekomen en zijn opgenomen in de checklist (Aanverwant ‘screening werkhervatting).

Onderzoeksvragen

De onderzoeksvragen waren:

Welke psychosociale factoren in het werk zijn van invloed op de cardiovasculaire gezondheid van werknemers?
Welke fysieke factoren in het werk zijn van invloed op de cardiovasculaire gezondheid van werknemers?
Welke factoren zijn van invloed op de werkhervatting van verzuimende hartpatiënten?

Methode

Er werden 330 studies gevonden waarin de psychosociale werkbelasting in relatie tot cardiovasculaire uitkomstmaten was onderzocht. Hiervan bleken er 32 van toepassing en van voldoende kwaliteit. Aangezien er recent een literatuurstudie was uitgevoerd naar fysieke factoren in relatie tot cardiovasculaire gezondheid, werd besloten hier geen apart literatuuronderzoek naar te verrichten. [van Dijk 2006] Er werden 77 studies gevonden waarin factoren van invloed op werkhervatting van hartpatiënten werden onderzocht. Hiervan bleken er 24 van toepassing en van voldoende kwaliteit.

Risico’s met betrekking tot werkbelasting

Er zijn diverse werkgerelateerde risicofactoren die de kans op een nieuw cardiaal incident vergroten. Dit is onderdeel III van de screening.

Hoge werkdruk, al dan niet in combinatie met weinig invloed op het werk (weinig beslissingsmogelijkheden) (alleen bij mannen).Hoge ervaren werkdruk is een duidelijke risicofactor voor het opnieuw optreden van hart- en vaatproblemen bij mannen.^[1]Uit onderzoek onder hartrevalidatiepatiënten blijkt dat bij mannelijke patiënten het ervaren van hoge werkdruk in combinatie met weinig sturingsmogelijkheden de kans op een nieuw cardiaal incident vergroot. Belkic 2004, Malinauskiene 2004, De Bacquer 2005, Kivimaki 2006, Kornitzer 2006, Nomura 2007, Eller 2009 Uit onderzoek in de algemene bevolking blijkt dat alleen werkdruk de kans op een cardiaal incident bij mannen vergroot. Voor vrouwen zijn de resultaten met betrekking tot werkdruk minder eenduidig. Belkic 2004, Eaker 2004, Riese 2004, Kivimaki 2006, Lallukka 2006, Peter 2006, Wang 2007, Bonde 2009, Eller 2009 Er is ook minder onderzoek onder vrouwen gedaan. Belkic 2004, Van Vegchel 2005, Kivimaki 2006, Peter 2006, Eller 2009

Disbalans tussen energie die de werknemer in werk steekt en beloningen die hieruit volgen (alleen bij mannen).Het ervaren van een disbalans tussen de energie die men in het werk steekt en de waardering

die men ontvangt (dat wil zeggen de ervaring van structurele onrechtvaardigheid vanuit de organisatie) (effort-reward imbalance) heeft een negatief effect op het vóórkomen van cardiale incidenten, Peter 2002, Ala-Mursula 2005, Chandola 2005, Van Vegchel 2005, Peter 2006 hoewel de bewijzen hiervoor niet sterk zijn. Peter 2002, Ala-Mursula 2005, Chandola 2005, Van Vegchel 2005, Kivimaki 2006, Eller 2009

Weinig steun van collega’s en/of leidinggevenden: geen luisterend oor, informatie, instructie enz.

Gebrek aan sociale steun op het werk verhoogt de kans op een cardiaal incident. Belkic 2004, De

Bacquer 2005, Kuper 2006, Andre-Petersson 2007, Chandola 2008, Eller 2009

Overige stressoren in relatie tot het werk: financiële tegenslagen of faillissement van werkgever, niet gerealiseerde promotie, een toename danwel afname van de verantwoordelijkheid, langdurige conflicten met de werkgever, veel deadlines, veel competitie op het werk, kritiek van leidinggevende en verandering van werkplek.De meeste werkstressoren verhogen de kans op een cardiaal incident, alleen baanonzekerheid niet. Falger 1992, Ferrie 1995, Ferrie 1998, Ferrie 2002, Kivimaki 2003, Theorell 2003, Virtanen

2003, Lee 2004, Vahtera 2004, Moller 2005, Gallo 2006, Huisman 2008, Vaananen 2008, Eller 2009

Fysieke werkomstandigheden: schadelijke stoffen, lawaai, ploegendienst, zittend werk, fysiek belastend werk en/of extreme temperaturen (koude en hitte). Schadelijke stoffen, lawaai, ploegendienst en zittend

werk zonder compenserende actieve leefstijl leiden tot een hogere kans op een cardiaal incident. Fysiek belastend werk is alleen gevaarlijk als het onregelmatig verricht wordt en men een slechte fysieke belastbaarheid heeft. Hoewel extreme koude en hitte als trigger kunnen optreden voor cardiale incidenten, zijn de resultaten met betrekking tot het werken onder extreme temperaturen tegenstrijdig. Perk 2004, Van Dijk 2006, Jalowiec 2007

Factoren die de werkhervatting belemmeren

Tenslotte moeten factoren die de werkhervatting belemmeren in kaart worden gebracht. Het gaat hier om factoren waarvan in onderzoek specifiek is aangetoond dat ze de werkhervatting specifiek van hartpatiënten belemmeren: factoren gerelateerd aan lage sociaaleconomische status, gezondheidsproblemen en risicogedrag en psychosociale belemmeringen. Ook hiervoor is een checklist ontwikkeld die door de zorgverlener samen met de patiënt ingevuld kan worden (zie Aanverwant Screening m.b.t. werkhervatting).

Lage sociaal-economische status. Mensen met een lager opleidingsniveau en/of weinig sociale steun in hun omgeving, hebben minder werkhervattingskansen. Soejima 1999, Sykes 2000, Kimble 2001, Soderman 2003, Steenland 2004, Earle 2006, Schofield 2008 Dit wordt niet verklaard doordat hun werkbelasting hoger is. Er is namelijk geen eenduidig significante relatie tussen de fysieke en psychische eisen van het werk enerzijds en werkhervatting anderzijds. Shrey 2000, Mittag 2001, Steenland 2004, Samkange-Zeeb 2006, Jalowiec 2007 Ook in onderzoek in andere populaties wordt gevonden dat werkstressoren en sociale steun weliswaar in relatie kunnen worden gebracht met gezondheidsproblemen, maar geen duidelijke relatie met de kans op werkhervatting hebben. Mark 1992 Er zijn ook sociaaleconomische factoren die niet zozeer een lage status weerspiegelen. Patiënten voor wie pensionering nadert of die part-time werken, hervatten minder vaak het werk. Steenland 2004, Bhattacharyya 2007 Hierbij spelen waarschijnlijk persoonlijke keuzes een rol, en deze factoren kunnen dan ook niet als risicofactoren beschouwd worden.

Gezondheidsproblemen en risicogedrag. Het gaat hier deels om factoren die al in andere onderdelen van de beslisboom zijn bevraagd. Als er software wordt gebruikt om de beslisboom in te vullen, zal het programma aangeven dat bepaalde vragen niet meer gesteld hoeven worden. Er zijn aanwijzingen dat de leefstijlfactoren verhoogde alcoholconsumptie en fysieke inactiviteit de kans op werkhervatting verkleinen. Er is geen relatie tussen de kenmerken van het cardiale incident en de kans op werkhervatting. Sykes 2000, Kimble 2001, Mittag 2001, Slebus 2007 Hoewel een lage ejectiefractie de belastbaarheid vermindert en daardoor bij bepaalde (door de bedrijfsarts te bepalen) werkzaamheden tot onaanvaardbare risico’s kan leiden, wordt geen eenduidig verband tussen de ejectiefractie en de kans op succesvolle werkhervatting gevonden. Wel is er een kleinere kans op werkhervatting bij eerdere cardiale incidenten, comorbide somatische aandoeningen en wanneer de patiënt meer fysieke gevolgen van het cardiale incident ervaart (lagere inspanningstolerantie, angineuze klachten). Froom 1999, Clarke 2000, Shrey 2000, Mittag 2001, Kamphuis 2002, Steenland 2004, Earle 2006, Samkange-Zeeb 2006, Schofield 2008 De duur van de ziekenhuisopname heeft geen invloed op de werkhervattingskans. Steenland 2004

Psychosociale belemmeringen. Op basis van een systematische literatuurstudie is een checklist ontwikkeld die de zorgverlener samen met de patiënt kan invullen (zie Aanverwant gebruikelijke terminologie). Het is duidelijk aangetoond dat psychische symptomen en met name depressieve symptomen en een depressieve stoornis de kans op werkhervatting aanzienlijk verlagen. Shrey 2000, Kimble 2001, Kamphuis 2002, Soderman 2003, Steenland 2004, Earle 2006, Hemingway 2007, Slebus 2007, Schofield 2008 Slechte acceptatie van de ziekte, lage verwachtingen ten aanzien van herstel, gebrek aan zelfvertrouwen en gebrek aan motivatie voor werkhervatting kunnen mogelijk samenhangen met depressieve problematiek. Clarke 2000, Kimble 2001, Muller-Nordhorn 2003, Steenland 2004, Earle 2006, Hemingway 2007 In (het beperkte) onderzoek naar angstsymptomen is geen verband met verminderde werkhervatting aangetoond. Kamphuis 2002,

Hemingway 2007

De projectgroep is echter van mening dat in de (Nederlandse) praktijk werkhervatting wel belemmerd kan worden door de angstsymptomen. De projectgroep is dan ook van mening dat angstsymptomen wel geïnventariseerd moeten worden in het kader van arbeidsre-integratie. Een aantal factoren wordt al gescreend het kader van de fysieke, psychische en leefstijldoelen, bijvoorbeeld depressieve symptomen. Deze hoeven dus niet nogmaals bevraagd te worden in de screening met betrekking tot werkhervatting.

Diversiteit

In het algemeen hebben vrouwelijke en oudere (vanaf 50 à 55 jaar) patiënten binnen de hartrevalidatie minder kans op werkhervatting. Mittag 2001, Kamphuis 2002, Janssen 2003, Samkange-Zeeb 2006, Bhattacharyya 2007, Jalowiec 2007, Arnold 2009 Dit komt overeen met bevindingen in andere groepen dan hartpatiënten en wordt verklaard door een complex aan factoren. de Rijk 2002 Daarnaast vinden we, hoewel minder sterk aangetoond, dat niet-blanke en/of allochtone patiënten in de hartrevalidatie minder kans op werkhervatting hebben. Arnold 2009

Voor mannelijke patiënten is heel sterk aangetoond dat ervaren werkdruk al dan niet in combinatie met weinig sturingsmogelijkheden op het werk, de kans op een recidief vergroot. De bewijzen hiervoor bij vrouwen zijn minder sterk. Belkic 2004, Eaker 2004, Van Vegchel 2005, Kivimaki 2006, Peter 2006, Eller 2009

Referenties

https://www.nvvc.nl/ (referenties behorende bij de Multidisciplinaire Richtlijn Hartrevalidatie 2011)

^{1 Alleen indien er sprake is van een aangetoond en groot man/vrouw verschil wordt dat ook vermeld.}